Jakie korzyści?
Projekty skierowane do mieszkańców to przede wszystkim realna szansa na poprawę jakości powietrza i walkę z niską emisją w skali całej gminy, a nawet szerszej, jeżeli w grę wchodzi projekt partnerski, realizowany przez konsorcjum kilku samorządów. Przedsięwzięcia tego typu cieszą się olbrzymim zainteresowaniem mieszkańców ze względu na bardzo wysokie poziomy dofinansowania, które rozpoczynają się od 60%, ale mogą dochodzić nawet do 100% tzw. kosztów kwalifikowanych!
Do niedawna dominowały tzw. projekty parasolowe, które jednak coraz częściej zastępowane lub uzupełniane są przedsięwzięciami realizowanymi w formule grantowej. Poniżej zamieszczamy krótką charakterystykę obu typów projektów, ich wady i zalety oraz zasadnicze różnice między nimi. Niezależnie od typu projektu nie zmienia się jedno – inicjatywa związana z podjęciem projektu, a następnie rekrutacja chętnych oraz złożenie wniosku aplikacyjnego leży najczęściej po stronie gminy lub związków partnerskich gmin, takich jak Lokalne Grupy Działania czy związki subregionalne.

Projekty parasolowe
Tzw. „parasole” to projekty, gdzie nie tylko ciężar organizacyjny, ale i odpowiedzialność za wdrożenie technologiczne i późniejszy monitoring leżą po stronie gminy. Po przeprowadzeniu rekrutacji mieszkańców i udzieleniu dotacji przez Urząd Marszałkowski, gmina również odpowiada za rozpisanie przetargu i wybór generalnego wykonawcy lub wykonawców, którzy montują instalacje u mieszkańców. Mieszkańcy przekazują wymagany wkład własny do gminy (najczęściej od 15 do 40% kosztów inwestycji netto oraz podatek VAT), która nie tylko odpowiada za nadzór nad realizacją inwestycji, rozliczenie finansowe z wykonawcą, ale również pozostaje formalnym właścicielem instalacji przez tzw. okres trwałości (czyli 5 lat od finansowego zakończenia inwestycji). W 5-letnim okresie trwałości mieszkańcy użytkują instalacje objęte projektem, a następnie odkupują je od gminy, np. za symboliczną złotówkę. Dodatkową korzyścią dla mieszkańców jest to, iż (najczęściej) w ciągu 5 lat trwałości projektu samorząd lokalny ponosi koszty ubezpieczenia oraz serwisowania instalacji. Poziom dofinansowania jest wysoki – w zależności od województwa wynosi od 60 do 85% kosztów kwalifikowanych. Projekty parasolowe to jednak bardzo duże wyzwanie organizacyjno-finansowe z punktu widzenia gminy. Co więcej, wszelkie problemy techniczne wynikające z wadliwego sprzętu lub błędu instalatorskiego trafiają najczęściej właśnie do gminy, którą część mieszkańców zaczyna traktować jak punkt serwisowy.

Projekty w formule grantowej
W tzw. „projektach grantowych” obowiązki rozdzielone są między gminę i mieszkańców uczestniczących w projekcie nieco bardziej równomiernie niż w projektach parasolowych. Oczywiście, inicjatywa związana z przygotowaniem dokumentacji aplikacyjnej, rekrutacją mieszkańców chętnych do udziału w projekcie oraz złożenie wniosku aplikacyjnego leżą po stronie samorządu lokalnego. Jednakże sam wybór wykonawcy, nadzór nad realizacją inwestycji oraz jej zgodności z przygotowanymi przez gminę wytycznymi należą już do mieszkańca. Inaczej niż w projektach parasolowych wyglądają również przepływy finansowe – najczęściej, po realizacji inwestycji, mieszkaniec zobowiązany jest również do jej rozliczenia z wykonawcą. Gmina przekazuje mieszkańcowi grant już po realizacji, odebraniu i rozliczeniu inwestycji. Poziom dofinansowania dla mieszkańca definiuje maksymalna wysokość grantu, którą określa gmina w dokumentacji. W większości przypadków dotacja dla mieszkańca jest wyższa niż w projektach parasolowych i wynosi od około 80, nawet do 100% kosztów kwalifikowanych (VAT to najczęściej element wkładu własnego mieszkańca). W projektach grantowych mieszkańcy mają dowolność wyboru wykonawcy, dlatego też – z punktu widzenia gminy – kluczowe jest bardzo dobre i szczegółowe przygotowanie dokumentacji technicznej, uwzględniającej nie tylko parametry techniczne instalacji, ale i procedury odbiorowe, parametry gwarancyjne czy wymagania wobec firm instalatorskich. Dzięki dobrej dokumentacji technicznej oraz szerokim działaniom informacyjno-edukacyjnym, które również powinny zostać zrealizowane przez gminę, ograniczone zostaje ryzyko wyboru przez mieszkańca nierzetelnej i niekompetentnej firmy instalatorskiej. Należy pamiętać, iż odpowiedzialność za monitoring i utrzymanie wskaźników w skali całego projektu w projektach grantowych również spoczywa na gminie.

Podsumowanie
Jak widać, oba warianty realizacji grupowych projektów inwestycyjnych skierowanych do mieszkańców mają swojej zalety i wady. Niezależnie od tego, czy gmina wybierze projekt w formule parasolowej, czy grantowej, możemy być pewni, iż będzie to najwyższa z dostępnych na rynku dotacji do instalacji OZE lub systemu grzewczego. Kształt poszczególnych projektów (dobór technologii, skala projektu, itp.) musi być dostosowany do obowiązujących wytycznych oraz kryteriów punktowych. Wszystko po to, aby projekt miał jak najwyższą szansę na uzyskanie dotacji, gdyż w konkursach startuje dużo więcej gmin niż jest środków do dyspozycji. Kluczem jest więc odpowiednio przygotowana dokumentacja techniczna oraz aplikacyjna, a także, dzięki szeroko zakrojonym działaniom informacyjno-edukacyjnym, dobrze poinformowani mieszkańcy.

Komentarz autora: każde województwo dysponuje własnym Regionalnym Programem Operacyjnym, więc przyjęte w artykule założenia mogą różnić się w poszczególnych województwach.

Tab. 1 – Porównanie projektów parasolowych i grantowych

FOTO:hrs.com